Ten wybitny twórca, należący do panteonu polskich rzeźbiarzy, urodził się w 1875 roku w Krakowie.
Czas pobierania nauk, jak i jego późniejsza działalność pedagogiczna związana była zarówno z podwawelskim grodem, jak i Warszawą. Wiele lat twórczej pracy Dunikowski spędził w Paryżu. W latach wojny był więźniem obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Po wyzwoleniu pracował nad nowymi dziełami, ale również poświęcał dużo szkoleniu swoich następców. Zmarł w roku 1964.
Xawery Dunikowski związany był z Krakowem nie tylko z racji urodzenia, ale również działalności artystycznej oraz czynnego udziału w życiu kulturalnym miasta.
Już w okresie międzywojennym artysta podarował wiele swoich rzeźb do zbiorów na Wawelu i pomimo uszczerbku ilościowego doznanego w czasie wojny, po późniejszych uzupełnieniach zebrana została znakomita kolekcja dzieł mistrza.
Krakowska wystawa podzielona została na cztery części: Okres symboliczny, W kręgu jezuitów, Portrety, Głowy wawelskie.
Rzeźby z początkowego okresu twórczości artysty zawierają wiele przemyśleń i refleksji autora, dotyczących nietrwałości ziemskiej substancji i tajemnic ludzkiego bytu, przedstawione zostały w sposób symboliczny, a tworzone były pod dużym wpływem filozofii Stanisława Przybyszewskiego. Wśród nich przejmujące „Fatum", rzeźba niezwykle ekspresyjna pomimo uproszczonej formy, nasuwającej skojarzenia ze sztuką rodem z Afryki. Cykl „Kobiety brzemienne" uważany jest przez wielu znawców za najwybitniejsze dzieła Dunikowskiego.
Popiersie Chrystusa stanowi studium, jedno z wielu wykonanych w trakcie prac nad portalem kościoła jezuickiego w Krakowie (1911). Przedstawiona postać emanuje bogactwem wewnętrznych przeżyć, z dominującym wyrazem smutku.
Z tym samym kręgiem wiązana jest również podobizna Franciszka Mączyńskiego, architekta projektującego jezuicką świątynię. Postać ukazana została od kolan, w dynamicznej pozie, a model kościoła obejmowany dłonią wyraźnie nawiązuje do wielowiekowego stylu przedstawiania fundatorów i twórców obiektów sakralnych.
Wśród Portretów wyróżnia się głowa Fryderyka Chopina, rzeźbiarskiego tematu, z którym Dunikowski zmagał się kilkakrotnie. Fascynuje postać Henryka Szczyglińskiego , portret charakterologiczny młodego zamyślonego człowieka o nieco buntowniczej postawie, wykonany w technice powodującej załamywanie się światła na chropowatej fakturze, w sposób tchnący impresjonizmem.
Szczególne miejsce w twórczości artysty zajmują słynne głowy wawelskie. Wykonywane w różnym materiale (gips, drewno) projekty i produkty finalne związane są z powierzeniem rzeźbiarzowi zadania uzupełnienia kasetonów na suficie Sali Poselskiej, obrabowanej przez zaborców. Przy ich tworzeniu portretował postacie historyczne, lokalnych notabli, znajomych osoby zupełnie przypadkowe.. Niektóre z głów urzekają urodą, zadziwiają odmiennością, inne zmuszają do zadumy, lecz nie pozostawiają widza obojętnym.
Dzieła ze zbiorów wawelskich niezwykle rzadko prezentowane są poza zamkowym muzeum, a warto poświęcić chwilę na obcowanie ze sztuką artysty uważanego za najwybitniejszego polskiego rzeźbiarza XX wieku.
